(Polski, English)

W wywiadzie z 1995 roku, piętnastolatek z Izbicy, Toivi Blatt – więzień obozu w Sobiborze – wielokrotnie podkreślał, że Sobibór to nie był obóz koncentracyjny. To był obóz natychmiastowej śmierci.

Polscy Żydzi, przywożeni towarowymi wagonami, co najmniej przypuszczali, że mogą zostać zamordowani. Jednak Żydzi z Holandii i innych państw zachodniej Europy nie podejrzewali nawet, że wkrótce po przyjeździe do obozu zostaną uduszeni w komorach gazowych.

Dlatego wobec Żydów z Polski Niemcy stosowali przemoc zapędzając ich do komór siłą. Wobec przybyszów z Zachodu stosowano inną metodę. Grupa więźniów pomagała im przy wysiadaniu z wagonów. Niektóre transporty przywożono wagonami pasażerskimi, a w czasie podróży podawano posiłki i lekarstwa. Pasażerom asystowały pielęgniarki, a holenderskie Judenraty zapewniały wyżywienie na podróż. Tych ludzi proszono – spokojnym tonem – o pozostawienie swojego bagażu na peronie i zadbanie, żeby na każdej walizce była przywieszka z nazwiskiem właściciela. Od stacji w głąb obozu prowadziła droga, wzdłuż której kwitły kwiaty. Było czysto, schludnie jak w niemieckim uzdrowisku. Blatt wspominał: „Wyobrażałem sobie, że Sobibór musi wyglądać jak piekło. A teraz jestem w Sobiborze. (…) Jest niewiarygodnie czysto, porządnie. To wygląda jak miejsce odwiedzane latem w Ameryce – spokojne, zielone”.

Przyjeżdżających witała orkiestra obozowa, a później także chór. Skazanych na śmierć prowadzono na plac, na którym pojawiał się esesman Hermann Michel w białym fartuchu, by sprawiał wrażenie lekarza. Uprzejmym tonem zwracał się do przybyszów, na wstępie zawsze przepraszając za to, że podróż była długa i uciążliwa. Nim ruszą w dalszą drogę, do miejsca, gdzie czeka na nich praca i dobre warunki bytowe, muszą się wykąpać, by mogli odpocząć w czekających na nich miejscach noclegowych. Po kąpieli otrzymają swoje bagaże i ubrania. Dlatego tak ważne jest, żeby związać swoje buty sznurowadłami, bo będzie duży kłopot, gdy buty się pogubią.

Było regułą, że po takim przemówieniu reakcją ludzi były oklaski – jak zdarzają się dziś w samolotach po lądowaniu, gdy stres niepewności się rozładowuje. Esesman, uśmiechając się do tłumu, dawał znaki, że jeszcze chce przekazać dodatkową informację. Oto tam pod ścianą stoją stoliki, a na nich leżą karty pocztowe z już naklejonymi na nie znaczkami. Możecie skorzystać z okazji i napisać do swoich bliskich, że dojechaliście szczęśliwie i jesteście cali i zdrowi. Skreślcie kilka słów, a my już zajmiemy się resztą. Niemcy usypiali tymi pocztówkami czujność Żydów, którzy jeszcze nie zostali wywiezieni i zdobywali ich adresy, żeby wiedzieć, gdzie ich szukać.

Po chwili wszyscy rozbierali się do naga, po czym kobiety szły do pomieszczenia, gdzie pozbawiane były włosów. Przedtem zabierano im torebki. I to był moment, gdy niektóre z nich zaczynały odczuwać zagrożenie. Bagaże mają przywieszki z nazwiskami, ale jak Niemcy będą w stanie oddać nam torebki bez informacji, do kogo należą? Dlatego wkrótce dopracowano ten proces. Gdy odbierano torebkę, podawano kobiecie numer do zapamiętania, na podstawie którego będzie mogła upomnieć się o nią już po wyjściu z łaźni. Oczywiście ten numer był przypadkowy i bez znaczenia. Te torebki były już własnością państwa niemieckiego.

Strzyżenie kobiet zajmowało tyle czasu, że gdy fryzjerzy kończyli swoją pracę, komory były już oczyszczone ze zwłok mężczyzn i Niemcy mogli zamordować kobiety. „Wciąż pamiętam ich straszne krzyki. Trwały przez około 15 minut i wolno ucichały” – wspominał Blatt.

…….

The Deception

In his video testimony in 1995, Blatt emphasized that Sobibor was never a concentration camp. Sobibor was a death camp. An instant death camp. When Polish Jews were transported to camps in freight wagons, they always suspected they might be murdered. However, thousands of Jews from the Netherlands and other Western European countries were never even given the chance to realize they’d be killed in the gas chambers.

That’s exactly why the Germans used violence against Jews from Poland, driving them to the chambers by force. Because they reluctantly accepted that Poles knew their fate.

But for those Western European newcomers, an altogether different method was utilized. First, a group of “calm” prisoners helped them out of the wagons. Some prisoner transports were even shipped in passenger wagons, where meals were provided by Dutch Judenrats and medicines applied by trained nurses. Upon arrival, people were asked –– again, in a passive tone –– to leave their luggage on the platform and to ensure each suitcase had a tag with the owner’s name on it. From the station to the actual camp there was a road lined with blooming flowers. It was clean and tidy, just like a German spa.

Blatt shared in an interview, „I imagined Sobibor must be [like] a hell. And now I’m in Sobibor. But instead [of] seeing this imaginative hell I had in my mind, it was unbelievably clean, it was neat. It was [like at a] summer place visit here in America, quiet, green.”

Arrivals were greeted by the camp band, and later by a choir. The innocents sentenced to death were led to the square where the SS officer, Hermann Michel, appeared in a white apron to give the impression of being a doctor. He addressed the newcomers in a polite tone, first apologizing for the long and arduous journey, and then explaining that before they’d be relocated to a place where work and good living conditions await them, they must take a bath so that they can rest in “sanitized” accommodations waiting for them. After bathing, they’ll receive their luggage and clothes. That’s why it was so important to tie shoelaces together, because it’d be a problem if your shoes get lost.

After his speech people almost always reacted with applause. (A seeming rule of human nature.) And smiling at the crowd, he’d signal that he wanted to convey additional information regarding the tables lined against the wall, where postcards with stamps were available. He suggested taking this opportunity to write to your loved ones that you’ve arrived safe and sound. Just write a few words and we’ll do the rest. With these postcards, the Germans not only intentionally lulled the vigilance of Jews who’d not yet been deported, but also obtained their addresses in order to know where to look for them.

But there’s always a pivot point. A “red flag.” And a perfect example was when women’s handbags were swiftly and suddenly taken away, which usually became the moment when some people began to feel “threatened.” The luggage may have name tags on it, they thought, but how will the Germans be able to give us our handbags back without knowing who they belong to?

Noticing such minute details, the Germans consciously fine-tuned the process. When a handbag was collected, a woman was given a “claim number” to remember and present upon leaving the bathhouse. Of course, the number was utterly meaningless. These bags were already owned by the German state.

So by the time everyone was stripped naked and women were led to facilities where their hair was cut, the intentional distractions took just enough time that when the barbers finished their work, the chambers were already cleared of men’s corpses and the Germans could proceed with exterminating the women. Blatt mentioned, „I still remember the terrible screams. Last about 15 minutes, slowly subsiding.”

Paweł Jędrzejewski

Fotografia: Obóz śmierci w Sobiborze, lato 1943 roku. Na pierwszym planie widoczny fragment obozu I, w tle budynki Vorlagru.

View of the camp in summer 1943. Retouched to remove artificial duotone, dust and scratches. „The yard in the foreground is Lager I. It’s a little hard to recognize at first, since maps often portray it as it appeared a bit later. The area with the buildings in the background is the Vorlager– towards the left, you can see the green house that’s also still there. The SS flag on the right marks the main gate, and behind it you can see the roof of the station.”