W kilka dni po ich uprowadzeniu z Korfu i zamordowaniu, Kollas – grecki burmistrz miasta Kerkyra – wydał triumfalny manifest, dziękujący Niemcom za uwolnienie gospodarki wyspy od Żydów.

…….

Zdanie z klasycznej już książki Alana Bullocka o Hitlerze, szczególnie utkwiło mi w pamięci: „Macki SS sięgały jednak daleko: dosięgły one 260 Żydów w Canea na Krecie, 1800 Żydów z Korfu, 43 tysiące spośród 56 tysięcy Żydów z Salonik, mieszkających tam jeszcze od czasów św. Pawła„.

Korfu – najbardziej zielona z greckich wysp jońskich. To tu miała według legendy mieszkać mitologiczna czarownica Kirke, która zakochała się w Odyseuszu…

Niegdyś wyspę zamieszkiwało prawie 5000 Żydów – greckich i uchodźców: przede wszystkim z południowych Włoch. Pierwsza grupa to Romaniotes. Najstarsza społeczność żydowska w Europie. Druga – Pugliese. Mieli własne, osobne języki, dwie synagogi, różne zwyczaje i dwa osobne cmentarze. Oddzielali się od siebie, podobno byli skłóceni, ale od dawna już nikt nie pamiętał, dlaczego.

Większość z nich to byli zwyczajni, niczym niewyróżniający się ludzie: drobni handlarze, domokrążcy, tragarze, właściciele warsztatów, eksporterzy oliwek. Wyjątki stanowili: Lazarus Mordos – wybitny lekarz, rodzina Olivetti – znana później z produkcji maszyn do pisania i Albert Cohen – wybitny dramaturg i pisarz, dziadek Georgesa Moustakiego – znanego francuskiego piosenkarza.

Losy Żydów na wyspie (większość ich mieszkała w stolicy – Kerkyrze) układały się różnie, w zależności od tego, kto sprawował władzę.

Pełnie praw obywatelskich mieli pod rządami napoleońskiej Francji. Znacznie gorzej było pod rządami tureckimi. Także pod władzą Anglików (1815-1863) Żydzi mieli prawa ograniczone. Po przyłączeniu Korfu do Grecji (1863) odzyskali część praw, ale rok później miały na wyspie miejsce antyżydowskie rozruchy.

W 1891 na korfiańskich Żydów spadło nieszczęście.

Żydowska dziewczynka Rebeka Sardas została zamordowana. Po wyspie rozeszła się jednak plotka, że to Żydzi zamordowali grecką dziewczynkę. Pojawiło się oskarżenie o tzw. „mord rytualny”. Doszło do pogromów i prześladowań Żydów. Większość tych, którzy mieli pieniądze na opuszczenie wyspy, wyemigrowała – przede wszystkim do Egiptu. Wyjechała ponad połowa żydowskiej społeczności. Pozostali ci najbiedniejsi.

Po upływie 40 lat, w końcu lat 30 XX wieku, na wyspie mieszkało wciąż około 2000 Żydów.

Gdy wybuchła II wojna światowa, zdawało się im, że nie ma żadnych powodów do obaw. Wojna trwała daleko – na kontynencie, a na sennej wyspie u wybrzeży Albanii życie tyczyło się nadal swoim stałym, niezmiennym i powolnym rytmem.

Jednak wojna dotarła na Korfu. Najpierw zajęli ją Włosi, a w 1943 roku – Niemcy.

9 i 10 czerwca 1944, gdy już wiadomo było, że wojna musi skończyć się przegraną Niemców, Żydzi na Korfu zostali spędzeni przez niemiecką żandarmerię, SS i grecką policję do starej weneckiej fortecy, gdzie odebrano im wszystkie przedmioty wartościowe, a następnie – po kilku dniach oczekiwania – przetransportowani na rybackich łodziach i specjalnie wykonanych na tę okazję tratwach [zattera] (z beczek pokrytych deskami) na wyspę Lewkadę, stamtąd do Aten (17 czerwca), skąd – już stłoczeni w towarowych wagonach – wysłani zostali do Auschwitz-Birkenau.

Romaniotes i Pugliese jechali razem w ostatnią podróż.

Większość z nich została od razu (29 czerwca) skierowana do komór gazowych. Z 1795 Żydów z tego transportu ocalało 121.

W kilka dni po ich uprowadzeniu z Korfu i zamordowaniu, Kollas – grecki burmistrz miasta Kerkyra – wydał triumfalny manifest, dziękujący Niemcom za uwolnienie gospodarki wyspy od Żydów, co – jak stwierdził – zapewni jej powrót do „prawowitych, greckich właścicieli”.

Dziś na Korfu mieszka zaledwie kilkudziesięciu Żydów. Tylko niektórzy są  potomkami tych, którzy ocaleli z Holocaustu.

Pozostała synagoga – La Scuola Greca – zbudowana w XVIII wieku i pomnik odsłonięty w listopadzie 2001 roku.

Rok później w synagodze wmurowano tablicę  z nazwiskami niektórych rodzin korfiańskich Żydów wymordowanych podczas Holocaustu.

[Akkos, Alchavas, Amar, Aron, Asias, Asser, Bakolas, Balestra, Baruch, Ben Giat, Besso, Cavaliero, Chaim, Dalmedigos, Dentes, Ftan, Elias, Eliezer, Eskapas, Ferro, Fortes, Ganis, Gerson, Gikas, Israel, Johanna, Koen, Kolonimos, Konstantinis, Koulias, Lemous, Leoncini, Levi, Matathias, Matsas, Minervo, Mizan, Mordos, Moustaki, Nachon, Nechamas, Negrin, Osmos, Ovadiah, Perez, Pitson, Politis, Raphael, Sardas, Sasen, Serneine, Sinigalli, Soussis, Tsesana, Varon, Vellelis, Vivante, Vital and Vitali]

(opracował Paweł Jędrzejewski)