Chciałabym się dowiedzieć, skąd wzięła się nazwa „Żyd” i dlaczego religię żydowską nazywamy „judaizmem” (a nie np. „abrahamizmem”, skoro korzenie judaizmu są w wierze Abrahama)?

Słowo „Żyd” weszło do polszczyzny w średniowieczu, najprawdopodobniej przez wpływ języka czeskiego (Żid), razem z chrystianizacją, być może już za Mieszka I (wtedy język polski przejął z czeskiego większość słów związanych z religią, z Biblią, z Kościołem). Natomiast w czeskim pojawiło się razem z wpływami zakonników francuskich, podczas chrystianizacji Czech, najprawdopodobniej od francuskiego Juif, a to ze starofrancuskiego Giu. Oczywiście, geneza tego słowa w językach romańskich jest identyczna z pochodzeniem słowa „judaizm”, tylko wymowa jest inna.
Istnieją również teorie, że do języka czeskiego słowo to przyszło nie z francuskiego, ale z włoskiego (od Giudeo, z łacińskiego Iudeus).
Nazwa żydowskiej religii – judaizm – pochodzi od łacińskiego słowa iudaismus, które z kolei pochodzi od greckiego ioudaismos. Ioudaios oznacza w języku greckim Żyda – czyli mieszkańca Judei. To słowo z kolei pojawiło się w grece z aramejskiego, gdzie wyraz Jehudai pochodzi od hebrajskiego Jehudi (Żyd), czyli od imienia Jehuda (Juda) – czwartego syna Jaakowa. Ród Judy (ojca izraelskich królów) zamieszkiwał centralne tereny późniejszego królestwa Jisraela, nazwane od jego imienia Judeą.
Midrasz tłumaczy, że Jehuda będzie (ze względu na cechy charakteru) tak bardzo podziwiany przez wszystkich swoich braci, iż „ich potomkowie nie będą mówić o sobie: jestem »Reuweni«, jestem »Szimoni«, lecz jestem »Jehudi« (Żydem)”.
Wynika z tego, że słowo „judaizm” oznacza dosłownie „religię Żydów”, czyli potomków Judy (lub mieszkańców Judei). W jej nazwę wpisana jest więc informacja, jaki lud wyznaje tę religię, a nie kto był jej pierwszym wyznawcą.

Co oznacza i skąd pochodzi słowo „Iwrim” (Hebrajczycy)?

Słowo Iwrim (Hebrajczycy) (lp.: Iwri) pojawia się po raz pierwszy w Bereszit 14, 13, we frazie nazywającej Awrama (późniejszego Awrahama) „Awram ha-Iwri” – czyli „Awram Hebrajczyk”. Raszi i Ramban tłumaczą to jako „ten, który przyszedł zza rzeki [Eufrat]” (od ewer – „przechodzić”). Czyli ten, kto przyszedł do Kanaan z Charanu (Mezopotamii). Tak uzasadniane jest pierwsze, tradycyjne wytłumaczenie słowa Iwri (Hebrajczyk).
Inne wyjaśnienie wiąże to słowo z antycznym ludem Habiru, który zamieszkiwał tereny Bliskiego Wschodu około 1900 lat p.n.e., z którego najprawdopodobniej pochodził Awraham.
Trzecia hipoteza dostrzega w słowie Iwri imię jednego z przodków Awrahama – Ewera (Bereszit 11, 14-17).
Niezależnie, które z tych wyjaśnień słowa Iwri jest słuszne, określenie to ma silne konotacje przede wszystkim etniczne, a nie religijne, ponieważ tak był nazywany lud, z którego wyszedł Awraham długo przed krystalizacją religii Żydów – judaizmu. Z kolei słowo Jehudi ma wyraźne asocjacje religijne.

Bardzo proszę o wyjaśnienie, dlaczego Jakub otrzymał imię Jisrael. Czy jest jakieś wytłumaczenie znaczenia tego imienia?

Określenie Iwrim zostało – historycznie rzecz biorąc – w tekstach pisanych zastąpione określeniem Jisrael, odnoszącym się do całego ludu, do wszystkich potomków Jaakowa, w epoce Sędziów, czyli około 1200-1000 lat p.n.e.
Samo imię jest jednak o wiele starsze. Jaakow otrzymał je po całonocnej walce z „aniołem Boga” („z Boskością”): Wajomer lo Jaakow jeamer od szimcha ki im Jisrael ki sarita im Elohim weim anaszim watuchal (Bereszit 32, 29), w tłumaczeniu: „I powiedział: Nie będziesz już miał na imię Jaakow, lecz Jisrael, bo walczyłeś z Boskością i z ludźmi – i przemogłeś”.
Werset ten nie jest jednoznaczny i nigdy nie było zgody, jak powinien być naprawdę tłumaczony. Np. Ralbag tłumaczył jako: „Stałeś się księciem (sar) pomiędzy aniołami i ludźmi”; Bereszit Raba: „Walczyłeś z Boską istotą i zwyciężyłeś”; Targum Jonatan: „z aniołem”; Targum Onkelos: „z aniołem Boga”.
Nierozwiązywalna tajemnica tkwi w słowie sarita, które było tłumaczone na wiele sposobów, najczęściej jako „walczyć” lub „zmagać się”, a wtedy Jisrael można postrzegać jako połączenie s-r i El, Elokim, co dawałoby w rezultacie „ten, kto zmaga się z Bogiem”. I to jest właśnie najpowszechniejsza, najbardziej popularna wersja tłumaczenia słowa (imienia) Jisrael. Jeżeli jednak sar w sarita oznacza „księcia” lub pochodzi od sarar („władać”), to bliższe prawdziwemu znaczeniu może być: „ten, kto będzie władał [będzie wspaniały] przed obliczem Boga”.
Inne interpretacje dopuszczały także między innymi: „ten, kto walczy o Boga”, „ten, z kim walczy Bóg”, „ten, którym rządzi [włada] Bóg” lub nawet „sprawiedliwy [wspaniały] walczy przed Bogiem”. Natomiast rabin Wolf Gunther Plaut twierdził, że poprawne tłumaczenie powinno brzmieć: „niech Bóg włada”.

(opr. P. Jędrzejewski)