Jak odpowiedzieć komuś, kto twierdzi, że judaizm jest rasistowski, bo uważa Żydów za „naród wybrany”?

Najkrócej: rasizm jest to ideologia głosząca wrodzoną wyższość określonej rasy i – w związku z tym – często uznająca jej prawo do panowania nad innymi. Przynależność do rasy jest niezależna od woli człowieka. Rasy nie można ani wybrać, ani zmienić. Żydem natomiast może zostać każdy człowiek. Niezależnie od rasy, narodowości, języka, którym się posługuje. Żydami są Murzyni, Azjaci, Latynosi, Słowianie, Nordycy itd. Każdy, jeśli podejmie decyzję i przejdzie przez proces konwersji – zgodnej z prawem religijnym – staje się nie tylko wyznawcą judaizmu, czyli żydem, ale automatycznie staje się także członkiem narodu żydowskiego, czyli Żydem.

Ktoś może powiedzieć: przecież podobnie jest w innych religiach. Przyjmują wszystkich. Nie. Nie jest. Różnica pomiędzy judaizmem a innymi religiami jest bardzo istotna: jeżeli np. Polinezyjczyk zamieszka w Irlandii i przyjmie wiarę katolicką – będzie Polinezyjczykiem-katolikiem (ale nie Irlandczykiem). Jeśli jednak Polinezyjczyk dokona konwersji na judaizm (niezależnie czy na Polinezji, w Irlandii lub w Izraelu), nastąpi coś całkiem innego: nie będzie on Polinezyjczykiem wyznającym judaizm, ale po prostu Żydem i innych Żydów będzie obowiązywał wobec niego religijny nakaz „miłowania konwertytów” (Dewarim 10, 19). Judaizm jest więc w swoich fundamentalnych założeniach antyrasistowski, skoro akceptuje i włącza nie tylko do religii, ale także automatycznie do narodu żydowskiego ludzi wszystkich ras, na podstawie ich własnego wyboru i spełnienia jednakowych dla wszystkich wymogów konwersji. Nie zwracając uwagi na ich rasę.

A czy istnieją Żydzi rasiści? Niestety tak. Jak wśród wszystkich ludzi.

A wśród religijnych Żydów?

Też (choć stawia to pod znakiem zapytanie ich religijność). Są to ci Żydzi, którzy – z przyczyny własnej ignorancji – uważają, że o tym, kim jest człowiek, decyduje jego krew lub geny, czyli sprawy od niego niezależne, a nie to, jakie wartości wyznaje i jakimi zasadami kieruje się w swoim postępowaniu. Oczywiście ci Żydzi, tak jak wszyscy rasiści, popełniają nie tylko niewybaczalny błąd, ale – jeżeli potwierdzają swoją rasistowską postawę działaniami wobec innych ludzi – czynią zło, przeciwstawiając się Torze, która głosi, że każdy człowiek (niezależnie od koloru skóry – tak samo nieistotnego jak kolor włosów lub oczu) jest stworzony na „podobieństwo i obraz” (hebr. „celem” – „według istoty”) Boga.

Nie należy zapominać, że prababką króla Dawida, ojca króla Salomona, budowniczego Świątyni, była Rut – z urodzenia Moabitka, a matką jej męża (Boaza) była Rachab – Kanaanejka z Jerycha. Obie te – z urodzenia nieżydowskie kobiety – są nie tylko protoplastkami rodu królów Izraela, ale także rodu, z którego ma pochodzić Mesjasz.

Co ciekawe, właśnie w Biblii Hebrajskiej (Tanach) znajdujemy najprawdopodobniej najstarsze w historii ludzkości, wyrażone wprost, potępienie rasizmu.

Wypowiada je prorok w imieniu samego Boga. Jest ono zapisane w Księdze Amosa.

Prorok Amos (działający około 750 roku p.n.e.) zwraca się do Żydów: „Czyż nie jesteście dla Mnie, synowie Jisraela [Żydzi], jak synowie Kuszytów [Kuszyci = Etiopczycy, Afrykanie, Murzyni, ludzie o ciemnej skórze] – oświadcza Bóg” (KA 9:7). O tym, że chodzi tu o ludzi o ciemnej skórze, przekonuje, między innymi, fragment z Księgi Jeremiasza (13:23): „Czy Kuszyta może zmienić swoją skórę, a lampart swoje pręgi?”. 

Raszi komentuje ten werset, w następujący sposób rozwijając słowa Boga: „Dlaczego miałbym powstrzymać się przed karaniem was, gdy nie wyrażacie skruchy? Czyż nie jesteście synami Noacha [Noego] jak wszystkie inne narody?”

Prorok Amos woła do Żydów, że Bóg nie uważa ich ani trochę za lepszych, wyjątkowych, różniących się od innych narodów. To porównanie do ciemnoskórych Kuszytów w słowach Boga, które wygłasza Amos, nie jest przypadkowe: ludzie o ciemnej skórze zawsze traktowani byli jako „gorsi inni” przez ludzi o skórze jaśniejszej. Amos oświadcza zgromadzonym (najprawdopodobniej w mieście Betel, gdzie działał ten prorok) synom Jisraela: Bóg traktuje was tak samo, jak ludzi o innym kolorze skóry [których wy uważacie za „niższych”], bo i oni i wy jesteście na równi stworzeni według Jego istoty (na Jego podobieństwo) i Jego miłość – ale i wymagania – wobec wszystkich ludzi są takie same.

A pojęcie „narodu wybranego”?

Nie oznacza ono i nigdy nie oznaczało wyższości, choć bywało tak błędnie interpretowane. Żydzi nie są wybrani „ponad” (innych), ale są wybrani „do” (spełnienia określonego celu). Jest nim przyprowadzenie ludzkości pod górę Synaj, gdzie Żydzi otrzymali Torę. Jest nim prezentowanie ludzkości idei Jednego, Jedynego Boga, który wymaga od człowieka moralnego postępowania wobec innych ludzi (etyczny monoteizm).

Dlaczego akurat Żydzi zostali wybrani do spełnienia tej misji?

Jedna z koncepcji głosi, że dlatego, iż byli narodem małym, nielicznym, niepozornym. Tora tłumaczy: „Nie dlatego Bóg zapragnął was i wybrał, bo jesteście liczniejsi niż wszystkie [inne] ludy – [przeciwnie], jesteście ze wszystkich ludów najmniejsi (…)” (Dewarim 7, 7). Jest to oświadczenie o intencjach Boga, które zaprzeczają wszelkiemu rasizmowi. Można je interpretować, że Bóg chciał, aby Jego posłaniec był niepozorny. Chciał, aby to idea przekazywana ludzkości przez tego posłańca zwyciężała, a nie posłaniec. Im słabszy jest ten, kogo się posyła, tym bardziej tryumf idei, którą głosi, jest tryumfem i zasługą samej idei, a nie posłańca! Gdyby do spełnienia misji wybrany został naród potężny, liczny – jego sukces w przybliżaniu ludzkości idei Boga byłby przypisany potędze tego narodu, a nie sile idei moralnego, Jedynego Boga. Żydzi są narodem „najmniejszym” z ludów: „Jestem prochem i popiołem” mówi o sobie Awraham (Bereszit 18, 27), a Mosze i Aharon pytają: „Kim my jesteśmy?” (Szemot 16, 7) – zauważa Raszi.

Opr. Paweł Jędrzejewski