Zbliżające się święto Chanuka to nie tylko okazja do jedzenia smakowitych latkes i wesołej zabawy dreidlem, ale także okazja do głębszej refleksji i przypomnienia podstawowych dla judaizmu pojęć.

Grecy ustawili w Świątyni Jerozolimskiej posąg Zeusa i składali przed nim ofiary ze zwierząt, w tym ze świń. Wydany został dekret zakazujący obrzezania. Karą za jego nieprzestrzeganie była śmierć. Zakazane zostało także uświęcanie Szabatu.

„Zwoje Tory, które znaleziono, darto i palono. Werdykt królewski odbierał życie temu, u kogo znaleziono Torę, lub gdy ktoś postępował zgodnie z nakazami Prawa. Tak z miesiąca na miesiąc stosowano przemoc przeciw Izraelowi (…) Wówczas z mocy królewskiego dekretu wymordowano kobiety, które obrzezały swoje dzieci.(…) A także zabito domowników oraz tych, którzy dokonywali obrzezania. Wielu jednak wśród Żydów postanowiło i przestrzegało postanowienia, że nie będą jeść niekoszernych pokarmów. Woleli raczej umrzeć” (I Księga Machabejska)

Religijni Żydzi odpowiedzieli zdecydowanym oporem. Król Antioch, który chciał zniszczyć judaizm, usiłował publicznie, przed całym dworem i zebranym tłumem udowodnić, że Żydzi – gdy będzie zagrożone ich życie – szybko porzucą Boga.

Krótko przed wybuchem powstania pod przywództwem Judy Machabeusza przeciw okupantom greckim, despota Antioch IV Epifanes aresztował żydowską matkę i jej siedmiu synów, po czym chciał zmusić ich do publicznego złamania zasad kaszrutu, nakazując im jedzenie wieprzowiny. Gdy odmówili – zostali poddani torturom i zamordowani (II Księga Machabejska). Widząc to, ich matka popełniła samobójstwo.

Prawie identyczną historię znajdujemy w Talmudzie (Gittin 57b), z tą różnicą, że odmowa zjedzenia niekoszernego mięsa zostaje zastąpiona odmową składania pokłonu posągowi politeistycznego bóstwa.

Jednak synowie i ich matka wybrali nieludzkie tortury i śmierć, ale nie ugięli się przed wolą tyrana. Ich postawa była jednym z ważnych ogniw w łańcuchu oporu. Była manifestacją dającą przykład innym Żydom.

W rezultacie wybuchło powstanie – które zakończyło się sukcesem – i judaizm ocalał. Wtedy w Świątyni Jerozolimskiej nastąpił cud, który upamiętnia święto Chanuka.

W księdze Wajikra czytamy: „Nie będziecie bezcześcić Mojego świętego Imienia. I będę uświęcony pośród synów Jisraela” (22, 32). Z tego wersetu Tory zostały wyprowadzone dwa bardzo ważne w judaizmie pojęcia: Kidusz Haszem i chilul Haszem. Pierwsze z nich to oznacza: uświęcanie Imienia Boga, a drugie: bezczeszczenie Imienia Boga.

Tak jak bezczeszczenie, profanowanie Imienia Boga jest najpoważniejszym ze wszystkich grzechów i niewybaczalnym, tak uświęcanie Imienia Boga jest wielką zasługą. Skrajną formą Kidusz Haszem jest męczeństwo i oddanie życia w Imię Boga.

Zasada, że wszystkie prawa Tory (w tym reguły kaszrutu) ulegają zawieszeniu wtedy, gdy zagrożone jest ludzkie życie, nie obowiązuje wówczas, gdy człowiek zmuszany jest do publicznego popełnienia bałwochwalstwa (a także niemoralnego kontaktu seksualnego lub morderstwa). Oznacza to z jednej strony, że gdy życie Żyda zależy na przykład od przyjęcia lekarstwa, które ma w sobie niekoszerny składnik, to wolno mu je zażyć, aby uratować życie. Oznacza to nawet, że narażanie życia w imię przestrzegania zasad koszerności byłoby naganną głupotą i to lekarstwo trzeba koniecznie przyjąć.

Jednak zupełnie inaczej wygląda sytuacja, gdy jedzenie zakazanego, niekoszernego produktu ma odbyć się publicznie jako zaplanowana demonstracja, mająca udowodnić, że wiara i przestrzeganie jej zasad są u Żydów kruche – gdy naruszenie reguł ma być manifestacją pokazującą, że wierność zasadom religii jest u Żydów łatwa do złamania. Wtedy właśnie, w myśl prawa religijnego, jest obowiązkiem i zarazem wielką zasługą kategoryczna odmowa, a nawet, w skrajnych przypadkach, oddanie własnego życia. Bo życie jest wielką wartością, ale istnieją – według judaizmu – wartości, bez których życie traci sens.

Historia siedmiu braci i ich matki opisana w II Księdze Machabejskiej i w Talmudzie jest właśnie jednym z najsłynniejszych w żydowskiej tradycji przypadków Kidusz Haszem.

(opracował Paweł Jędrzejewski)