Z przyjemnością sięgnęłam po pięknie wydany album z mnóstwem zdjęć, by odbyć nostalgiczno-refleksyjną podróż do lat świetności tytułowego pałacu, z którym swoje losy związały trzy pokolenia ziemiańskiej rodziny Przewłockich.

Konstanty Przewłocki zakupił majątek Mordy z myślą o przekazaniu go swojemu synowi – Henrykowi. Henryk Przewłocki z żoną Karoliną z Hutten-Czapskich doczekali się siedmiorga dzieci: Róży, Andrzeja, Janiny, Elżbiety, Janusza, Karola, Henryka.

Czegoż to w Mordach nie było! Browar, gorzelnia, stawy rybne. Znaczny dochód zapewniała gospodarka leśna, mniejszy uprawa roli.

Jak oddać bogactwo słów i obrazów tworzących album? Może najlepiej metodą losową? Otwieram zatem na chybił trafił księgę i natrafiam na zdjęcie z września 1919, przedstawiające Karolinę Przewłocką za kółkiem samochodu – ponad sto lat temu pewnie cudu techniki, dziś zasługującemu już tylko na miano “retro”.

W lutym 1925 Przewłoccy zamieścili ogłoszenie o pracę w krakowskim piśmie branżowym. Poszukiwali “ogrodniczki od zaraz, inteligentnej, do samodzielnego prowadzenia dużego ogrodu”.

Kolejne zdjęcie… Andrzej Przewłocki w fotelu “do zaczytania się” – miękkim, głębokim, wygodnym. Zasnął z książką na kolanach – strudzony składaniem liter, znudzony fabułą? Śni własne, wspanialsze przygody…

W sierpniu 1930 Maria Świdowa wspomniała chorobę i śmierć Konstantego Przewłockiego. Zaziębił się, czytając godzinami przy otwartym oknie. Chorował na nerki, odszedł z powodu zapalenia płuc.

Dziesięcioletni Janusz Przewłocki w swoim dzienniku nieźle “obsmarował” rodzeństwo, punktując zarówno wygląd, jak i cechy charakteru każdego z osobna. Siebie pominął wymownym milczeniem.

Na zdjęciu z sierpnia 1942 Elżbieta Przewłocka z Hanią – uratowaną żydowską dziewczynką. Półtoraroczne dziecko państwa Kafebaum przyniosła do domu ostatniego wieczoru przed akcją wypędzania Żydów z Mordów. Jak sama pisze: “Rodzice bez słowa przyjęli mnie z tym dzieckiem.” 

Historia czołgami i komputerami się toczy; niszczy, tworzy – zmienia. Tracimy, zyskujemy, idziemy w Przyszłość – szybciej, dalej; nie ruszając się z domu, lub wręcz przeciwnie – lecąc w kosmos.

Im większy pęd, tym częściej trzeba się zatrzymywać. Przystanek Mordy polecam tym, którzy lubią kronikarskie zapiski, stare zdjęcia, Przeszłość.

Wieloletnie starania o odzyskanie zespołu pałacowo-parkowego przez dzieci ostatniego właściciela powiodły się, podobnie zamysł przekazania go Ośrodkowi KARTA na cele Fundacji Domu Wschodniego. I tak oto doszliśmy do Teraźniejszości. 

Aleksandra Buchaniec-Bartczak

Dzięki uprzejmości Wydawnictwa KARTA.