Anna Bikont na dobre weszła w świat żydowskiego dziecka. “Nigdy nie byłaś Żydówką” to trzecia z kolei pozycja poświęcona temu tematowi. Dzieci uratowane przez Sendlerową; dzieci odzyskiwane po wojnie przez Żydów – wyciągane z polskich rodzin, sierocińców, klasztorów; wreszcie sześć dziewczynek w ukryciu.

Tytuł książki to słowa męża jednej z bohaterek – Małki. Skutkiem pogromu kieleckiego, w którym zginęła jej kuzynka były rozpacz, strach, poronienie… “Dzisiaj jest taki świat. Nigdy nie byłaś Żydówką, to ci się przyśniło. To był zły sen. Teraz żyjesz dla mnie i ja dla ciebie.”

Podtytuł “Sześć opowieści o dziewczynkach w ukryciu” wskazuje czas teraźniejszy. Zabrakło małego-wielkiego słowa “ocalałych”, aby kluczowe “ukrycie” osadzić w przeszłości. Nieprzypadkowo.

Wspomnianą Małkę Bogdan Wojdowski opisał w minipowieści “Ścieżka” jako Alkę: “Myślała o sobie jak o kimś innym. Sama musi mieć siłę ochraniać tę słabszą. Sama, a zawsze jest nas dwie. Jedna Żydówka, druga gojka. Jedna patrzy w siebie, a druga za siebie. Ta wie swoje i tamta wie swoje. Obie znają swoje myśli. Jedna drugą ukrywa.”

“Przeżyć… I co dalej?” – zastanawiała się swego czasu Maria Orwid. Czy dzieciom (młodym, lepiej adaptowalnym) ocalałym z Holokaustu powinno być łatwiej?

Szesnaście lat po wojnie Elżunia Frydrych (Elza Shatzkin, potem Dallek) popełniła samobójstwo. Na skraju dorosłego życia pełnego sukcesów (prestiżowe studia, udany mąż, uroda, amerykański sen jako tło).

Irena Schwarz była hospitalizowana psychiatrycznie, poddawana elektrowstrząsom. Fobie i lęki ustąpiły dopiero w Izraelu, gdzie poczuła się u siebie i gdzie zbyt szybko minęły cztery szczęśliwe lata z Andrzejem Syczem – synem gojki, której zawdzięczała życie.

Zwrotnica wojny popchnęła sześć młodych życiorysów na boczne tory. Sześć pociągów losu nie trafiło wprawdzie do Auschwitz, ale Auschwitz na swój sposób upomniało się o nie. Wcześniej, lub później; mniej, lub bardziej. 

Anna Bikont jest mistrzynią w snuciu spersonalizowanych opowieści, które empatyzują Historię – uogólnioną, wielką, podręcznikową. 

Aleksandra Buchaniec-Bartczak

Dzięki uprzejmości Wydawnictwa Czarne.