29 września – 1 października 2019

W niedzielę, 29 września, po zachodzie słońca zacznie się 5780 rok żydowskiego kalendarza.

Rosz Haszana (dosłownie: głowa roku) jest świętem, które najbardziej ze wszystkich żydowskich świąt wykracza w swoim głębokim sensie także poza sprawy żydowskie i poza judaizm. Jest świętem, którego sens jest uniwersalny, bo dotyczy całej ludzkości.

Takie święta, jak np. Pesach (Wyjście z Egiptu), czy Szawuot (otrzymanie Tory) nawiązują do najważniejszych wydarzeń w historii Żydów i wyłącznie Żydów. Rosz Haszana nie dotyczy żadnego wydarzenia związanego bezpośrednio i szczególnie z Żydami (choć nawiązuje m.in. do narodzin i poświęcenia [związania – Akedat Jicchak] Izaaka). Jest to święto upamiętniające zakończenie Boskiej Kreacji, a dokładnie jej szósty dzień, w którym stworzony został człowiek. Człowiek, który przecież nie był Żydem, ale praojcem wszystkich ludzi.

Pierwszą ważną sprawą jest fakt, że nie jest to upamiętnianie stworzenia świata w sensie fizycznym – galaktyk, gwiazd, planet, oceanów, zwierząt, ale pojawienia się istoty ludzkiej. Oznacza to, że właśnie dopiero stworzenie człowieka – jedynego tworu Boskiej Kreacji uczynionego „według istoty Boga” – dopełniło świat czyniąc go ukończonym i sensownym. Dlatego Rosz Haszana jest w rzeczywistości rocznicą przypadającą o pięć (metaforycznych) dni (epok stwarzania) później, niż ustanowione zostały podstawy świata materialnego.

Drugą ważną cechą tego święta jest to, że żydowski Nowy Rok obchodzony jest zupełnie inaczej niż Nowy Rok w większości kultur. Nie jest okazją do radosnej celebracji, alkoholu i zabawy. Jest Dniem Sądu. Przygotowania do tego dnia trwają już w miesiącu elul poprzedzającym święto – i polegają na analizowaniu własnych uczynków, szczególnie tych złych – skierowanych przeciwko ludziom i Bogu. Celem etycznym Rosz Haszana i następującego po nim (dziesiątego dnia tiszrej) Jom Kipur jest przeegzaminowanie własnego życia, dostrzeżenie win, okazanie skruchy, przebłaganie Boga i skrzywdzonych bliźnich. Jest szczególną cechą judaizmu, że Nowy Rok staje się okazją do rozliczenia swojego życia, zanalizowania własnej postawy wobec Boga i ludzi.

Dni Rosz Haszana są jednak dniami sądu nie wyłącznie nad Żydami. Bóg osądza wszystkie istoty i wszystkich ludzi na podstawie ich czynów. Decydują się ich przyszłe losy. Dlatego dni pomiędzy Rosz Haszana a Jom Kipur,  nazywane są Jamim Noraim (Dni grozy) lub Aseret Jemaj Teszuwa (Dziesięć Dni Skruchy). W dzień Rosz Haszana Bóg otwiera Księgi i zapisuje w nich przyszłość całej ludzkości – każdego człowieka z osobna, według jego win i zasług.

Istnieją 3 rodzaje Ksiąg:
# Księga Sprawiedliwych (Księga Życia).
# Księga Złoczyńców (Księga Śmierci).
# Księga Przeciętnych (Księga oczekujących na wyrok).

Sprawiedliwi i złoczyńcy od razu zostają zapisani do odpowiednich ksiąg. Większość ludzi zostaje zapisana w Księdze Przeciętnych. Czekają, oni aż do Jom Kipur (Dzień Sądu i Odpuszczenia), kiedy będzie wydany na nich wyrok – do której księgi z dwóch pierwszych będą należeć.

Rosz Haszana jest dwudniowym świętem. Podobnie jak w Szabat istnieje zakaz wykonywania pewnych czynności (melachy), choć dozwolone są wszystkie czynności związane z przygotowywaniem jedzenia (nie wolno rozpalać ognia, tylko odpalać od już istniejącego, np. zapalonej świecy), wolno nosić z miejsca na miejsce najpotrzebniejsze rzeczy.

Podobnie jak w Szabat, zapala się świece świąteczne (w obydwa dni) i odmawia odpowiednie błogosławieństwo „...aszerkidszanu b’micwotaw w’ciwanu lehadlik ner szem jom tow„, oraz. błogosławieństwo „…Szehechijanu w’kijimanu w’higijanu lazman haze„.

Tora opisuje ten dzień jako Jom Hazikaron – Dzień Pamięci. Bóg „pamięta”, wspomina ludzkość, kiedy wszyscy przychodzą do Niego pod Sąd. Tora nazywa ten dzień, także Jom Tru’a – Dzień Dęcia (w szofar).

MIESIĄC ELUL

Elul jest ostatnim miesiącem roku, poprzedzającym Rosz Haszana. Jest to miesiąc miłosierdzia i przebaczenia.

Wedle tradycji w Rosz Chodesz Elul Mojżesz wszedł na górę Synaj po raz drogi aby, 40 dni później, czyli 10 dnia miesiąca tiszrej (pierwszy miesiąc nowego roku), w Dzień Pojednania, przynieść ludowi drugie tablice kamienne. Przez te 40 dni kiedy Mojżesz był na górze, lud prosił B-ga o przebaczenie za grzech złotego cielca.

Wielu rabinów zwraca uwagę, iż litery słowa elul są takie same, jak pierwsze litery zdania Ani ledodi wedodi li – „Ja jestem mojego Ukochanego i mój Ukochany jest mój” (Szir HaSzirim 6:3) co wyraża wyjątkowy związek pomiędzy narodem Jisraela i Bogiem.

W czasie elul czyta się selichot (slichos), czyli specjalne modlitwy błagalne wyrażające prośby o przebaczenie. Zazwyczaj zaczyna się czytać selichot od Mocei Szabat („po zakończeniu” Szabatu) poprzedzającego Rosz Haszana. Żydzi sefardyjscy rozpoczynają czytanie selichot już od Rosz Chodesz (Początku miesiąca) elul. Do modlitw włączany jest także dodatkowo Psalm 27, który mówi o wierze w Boga i zaufaniu w Jego zbawienie.

Każdego dnia (oprócz Szabatów) po modlitwie porannej, Szacharit (Szachris) dmie się w Szofar, aby skłonić dusze do okazania skruchy i przebudzenia z duchowego snu.

PRAWA I ZWYCZAJE W ROSZ HASZANA

Wieczorem odmawiamy świąteczny Mariw. Po powrocie z synagogi odmawiamy świąteczny Kidusz. Następnie urządza się uroczysty posiłek, podczas którego spożywa się także owoce i warzywa, które w swoich nazwach hebrajskich lub w swym wnętrzu zawierają cos dobrego, pozytywnego. Odmawia się nad nimi błogosławieństwo Szehechjanu.

W tym dniu jemy:

• na samym początku posiłku maczamy jabłko w miodzie i prosimy Boga, aby ten nowy rok był dobry i słodki („Hadesz alejnu szana towa w’metuka„);
• chałkę także, która zwykle jest okrągła (symbol cyklu rocznego), maczamy w miodzie, a nie w soli;
• słodkie owoce, aby następny rok był tak samo słodki, a nawet słodszy. „Szana towa wemetuka” – życzymy sobie dobrego i słodkiego roku);
• ryby (w szczególności głowę), abyśmy rozradzali się i rozmnażali jak ryby. „Szenifre wenirbe k’dagim„, oraz abyśmy nie byli ostatnimi jak ogony, lecz pierwszymi jak głowy;

• owoc granatu. Według tradycji zawiera on 613 pestek – tyle ile jest przykazań. „Szenitmale micwot k’rimon” – życzymy sobie abyśmy wypełnili się dobrymi uczynkami jak granat;
• niektóre społeczności spożywają także baraninę, na wspomnienie baranka, który został ofiarowany zamiast Izaaka. Prosimy Boga, aby przypomniał nam o ważności historii o ofiarowaniu Izaaka;
• Żydzi Aszkenazyjscy jedzą marchewkę, która w swojej hebrajskiej nazwie (gezer) przypomina powiedzenie: „G’zoralejnu gzerot towot„- wydaj na nas dobry wyrok.

Szacharit (modlitwa poranna).

Pierwszego dnia czytamy z Tory fragment z księgi Genesis 21. Mówi on o tym jak Sarze i Abrahamowi w ich starości narodził się syn Izaak (w pierwszy dzień Rosz Haszana). Jako Haftorę – fragment z proroków, czytamy z 1 Księgi Samuela 1:1-2:10. Jest to historia o matce proroka Samuela, Chanie, której modlitwy zostały wysłuchane i podobnie jak Sara poczęła swego syna w Rosz Haszana.

Drugiego dnia czytamy z Tory fragment o ofiarowaniu Izaaka (Genesis 22). Historia ta pokazuje gotowość Abrahama do poświęcenia dla Boga nawet tego, co jest najdroższe – nagrodą było to, że naród przetrwa przez wszystkie tysiąclecia i nigdy nie zostanie całkowicie zniszczony. Podobną obietnicę usłyszał prorok Jeremiasz we fragmencie, który czytamy jako Haftorę (Jeremiasza 31:1-19).

Po odczytaniu Tory następuje najważniejszy punkt Święta – dęcie w Szofar. Według Tory należy usłyszeć co najmniej 9 dźwięków Szofaru: 3 dźwięki Tru’a, przed i po każdym z nich – dźwięk Tkija. Ponieważ dzisiaj nie wiemy dokładnie jak zagrać dźwięk Tru’a – czy są to 3 dźwięki o średniej częstotliwości, czy 9 bardzo krótkich i szybkich dźwięków, dlatego do oryginalnego schematu dodajemy wszystkie opcje: 3 dźwięki o średniej częstotliwości 3 razy, 9 krótkich dźwięków 3 razy oraz obydwie możliwości razem 3 razy, co razem daje 30 dźwięków.

Jaki jest powód dęcia w Szofar?

Istnieje wiele wyjaśnień tej tradycji:

• dzień ten jest dniem, w którym Bóg ukazuje się światu jako panujący Król; a przed Królem dmie się w róg;
• przypomnieć, ze Rosz Haszana otwiera okres dziesięciu dni nazwany „Dziesięcioma dniami pokuty”;
• wzbudzić drżenie, strach i obudzić duszę przed Dniem Sądu;
• przypomnieć historię o ofiarowaniu Izaaka.

Podczas modlitw dwa razy dmie się w Szofar: po czytaniu Tory i w czasie powtórzenia modlitwy dodatkowej (Musaf) przez kantora.

Kiedy Rosz Haszana przypada w Szabat, nie dmie się w Szofar.

Musaf na Rosz Haszana

Modlitwa ta składa się z trzech głównych części, które zawierają wersety biblijne związane z każdą z nich:

• Malchujot (Królestwo) – wersety te mówią, ze Bóg rządzi całym światem.
• Zichronot (Pamięć) – Bóg wspomina całą ludzkość, która stoi przed Nim i oczekuje na wyrok.
• Szofarot (Dęcie w róg) – mówimy wersety wspominające dęcie w Szofar.

Taszlich

W drugi dzień Rosz Haszana istnieje zwyczaj, aby pójść nad źródło płynącej wody i „wyrzucić” wszystkie grzechy do wody. W księdze Psalmów jest powiedziane: „Wyrzuć do najgłębszych wód morza wszystkie swoje grzechy”. Wypowiada się odpowiednie modlitwy stojąc nad brzegiem wody (jeziora, rzeki, morza) i zwykle symbolicznie wysypuje się wszystkie okruchy z kieszeni. Taszlich można powiedzieć także później – do Jom Kipur (a w niektórych tradycjach do Hoszana Raba).

POST GEDALII (GEDALIASZA)

Trzeciego dnia miesiąca tiszrej, czyli zaraz po Rosz Haszana obchodzony jest post zwany postem Gedaliasza. Post rozpoczyna się wraz ze wschodem słońca i kończy wraz z pojawieniem się gwiazd.

W pismach proroków nazywa się go „postem siódmego miesiąca”, ponieważ tiszrej jest siódmym miesiącem.

Post został ustanowiony, aby upamiętnić zabójstwo Gedaliasza Ben Achikam.

Król Nabuchodonozor po zniszczeniu Świątyni w Jerozolimie i wzięciu wielu ludzi do niewoli, mianował Gedaliasza nadzorcą Judei, aby zarządzał pozostałym ludem w kraju. Król Amnonu, sąsiadującego z krajem Izraela, wrogo nastawiony do pozostałych żydowskich osadników, wysłał Jiszmaela, który zabił Gedaliasza.

Rabini porównują śmierć sprawiedliwego człowieka, do zburzenia Świątyni, z tego też powodu jeśli pościmy na pamiątkę zburzenia Świątyni, tak powinniśmy pościć na pamiątkę śmierci sprawiedliwego, który zginął od bratobójczej ręki.

ŻYCZENIA NA ROSZ HASZANA

Leszana towa tikatewu wetehatemu (liczba mnoga) = Obyście byli zapisani (w Księdze Życia) i opieczętowani na dobry rok

Leszana towa tikatew wetahatem (liczba pojedyńcza, gdy zwracamy się do mężczyzny)

Leszana towa tikatewi wetehatemi (liczba pojedyńcza, gdy zwracamy się do kobiety)

Odpowiedź na takie życzenia to : Gam atem = To samo dla ciebie

Życzenia takie wypowiada się tradycyjnie w okresie poprzedzajacym Rosz ha-Szana i w dwa dni święta, ale już nie w okresie pomiędzy Rosz ha-Szana i Jom Kipur. Wtedy składa się życzenia: Gemar Chatima Towa (w skróconej wersji: Gemar Tow) = Obyś  był ostatecznie opieczętowany (w Księdze  Życia) na dobre.

Opracowali: Halina Marcinkowska i Paweł Jędrzejewski