PYTANIE: Skąd wśród nazwisk żydowskich nazwiska odnoszące się do nazw kamieni szlachetnych (Rubin, Szafir, Diament)?

ODPOWIEDŹ : Prawa – wydane i wprowadzone w życie w Austrii w latach 1781-1787 przez cesarza Józefa II (Das Patent über die Judennamen) – zmuszały Żydów do przyjmowania nazwisk niemieckich lub brzmiących z niemiecka. Dotychczas Aszkenazyjczycy obywali się bez nazwisk – używali imienia własnego z dodatkiem imienia ojca, często w formie zachowującej brzmienie hebrajskie i jednocześnie wymowę w jidysz, np. Awaraham ben Zewi lub Jicchak ben Josef.

Hebrajsko brzmiące nazwiska zostały zakazane. Urzędnicy cesarscy, dla ułatwienia sobie pracy, nadawali Żydom najczęściej cztery nazwiska: Weiss (biały), Schwartz (czarny), Gross (duży), Klein (mały). Na mocy prawa, Żydzi z rodu kapłanów (kohenów) i lewitów mogli domagać się nazwisk zgermanizowanych, ale wskazujących na ich status: Cohnstein, Katzman, Aronstein, Levinthal. Ogólnie: typowe nazwiska rodów kapłańskich to np. Cohen, Cohn, Katz, Kohn, Kogan, Kahane, Kahneman, Kaplan, Kahn, Kahana, Aaronson, Rappaport (od staroniemieckiego „rappe” – kruk). Z kolei takie nazwiska jak Lewi, Lewiński, Levine, Lewicki – sugerują pochodzenie z rodu Lewiego i przynależność do lewitów (pomocników kapłańskich) w Świątyni Jerozolimskiej. Ciekawym nazwiskiem jest Segal (Sigal, Sagal, Chagall), które pochodzi według niektórych teorii od hebrajskiego segan lewajja (przywódca lewitów), a według innych – od segan lekohen (pomocnik kapłański).

Części nadano nazwiska od nazw miejscowości, z których pochodzili, np. Prager (z Pragi), Posner (z Poznania), Krakauer (z Krakowa), Epstein (z miasta Eppstein w Hesji), Landau (z miasta Landau in der Pfalz), Shapiro (z miasta Speyer [Spira] nad Renem), Dreyfus (z miasta Trier [Trewir] w Nadrenii-Palatynacie), Horowitz (z miasta Hořovice w Czechach).

Na listach sporządzonych przez urzędy austriackie znalazła się także grupa nazwisk uznawanych za ładne. Nawiązywały one do nazw kamieni szlachetnych i kwiatów. Podobno za otrzymanie jednego z tych nazwisk wymagana była często łapówka. Poza pospolitymi – Goldstein, Silberstein, Bernstein, były takie nazwiska jak Lilienthal (Dolina Lilii), Edelstein (Szlachetny Kamień), Rozenthal (Dolina Róż), a także Saphir, Diamant, Rubin, Rubinstein, Krystall, które były prezentowane często jako nawiązujące do nazw dwunastu kamieni w napierśniku Najwyższego Kapłana (Świątyni Jerozolimskiej). Ponadto – jak piszą historycy – za łapówkę Żydzi mogli otrzymać nazwisko Kluger („mądry”) lub Frohlich („szczęśliwy”).

Odmowa zapłacenia łapówki mogła spowodować urzędowe przydzielenie wyszydzającego nazwiska. Stąd obecność takich nazwisk jak np. Borgenicht („nie pożyczaj”), Wanzreich („bogaty w pluskwy”), Niemand („nikt”), Affengesicht („małpia twarz) lub Eselkopf („ośla głowa”).

Trzeba także wymienić popularne nazwiska pochodzące od wykonywanych czynności – religijnych lub świeckich: np. Kuszner, Kusznir (kuśnierz), Szuman (szewc), Szulman (pracownik synagogi), Sofer (pisarz), Kantor (śpiewak – także Chazan), Gabbaj (asystent synagogalny).

Po edykcie cesarza austriackiego – dotyczącego urzędowego ustalenia nazwisk Żydów – podobne prawo wprowadzone zostało wkrótce w Prusach, a w roku 1808 na ziemiach na zachód od Renu – znajdujących się pod władaniem cesarza Napoleona.

(St.614.Prz.)