Jeśli miałabym wskazać najważniejsze holokaustowe wiersze, jednym z nich z pewnością byłby “Non omnis moriar” Zuzanny Ginczanki.

Miała wszystko: urodę, młodość, talent, pieniądze… A potem przyszła wojna i wydała wyrok na Zuzannę Polinę Gincburg (prawdziwe nazwisko). Wyrok za odcień cery, krój powiek.

“(…) Zuza ma oczy dwoiste, jedno jasne słowiańskie, a drugie brązowe.”* “Wybitna poetka języka polskiego z wyboru.”** Zasymilowana, przynależna.

“- więc weź tylko słowo do ręki / i obejrzyj jak burgund pod światło, / a wrosnąć w słowa tak radośnie, / a pokochać słowa tak łatwo.”***

Na nic zdały się ucieczka z Równego, wielkie kryjówki – Lwów, potem Kraków. Szmalcownicy i szpicle byli wszędzie.

Z kamienicy przy Mikołajskiej przewieziono Ginczankę do więzienia na Montelupich. Rozstrzelano najprawdopodobniej na terenie obozu “Płaszów”.

Miała tylko dwadzieścia siedem lat…

Lusia Gelmont – przyjaciółka Zuzanny przeżyła wojnę, a jej córka – Maria Stauber pokusiła się o przelanie na papier opowieści o losach obu kobiet – czegoś na modłę biografii równoległej. Jej lekkie pióro zabiera czytelnika w fascynującą podróż do miejsc nieistniejących: polskich kresowych miast i miasteczek, składu aptecznego babci Sandberg, “Małej Ziemiańskiej” – Parnasu literackich bogów.

Talent Stauber materializuje Przeszłość i… dwie piękne, żydowskie dziewczyny, dla których Los miał w zanadrzu dziecięcą wyliczankę. Na kogo wypadnie, na tego bęc! Zuza, Szoszana, Sana, Saneczka, Gina…

Jeśli miałabym wskazać najważniejsze holokaustowe wiersze, jednym z nich z pewnością byłby “Non omnis moriar”. Przeszywający, oskarżycielski i… proroczy. Został po niej zamiast jasnych sukien.

“Musisz tam wrócić” to wspaniały przyczynek do biografii Zuzanny Ginczanki. Biografii, która już dawno powinna zostać napisana.

Aleksandra Buchaniec-Bartczak

Dzięki uprzejmości Wydawnictwa Marginesy.

* fragment książki

** fragment tekstu tablicy pamiątkowej, Kraków, ul. Mikołajska 26

*** fragment wiersza “Gramatyka” Z.Ginczanki