Żywy Szkielet, Hotentocka Wenus, Mężczyzna o Twarzy Lwa, Kobieta Wielbłąd – oto zaledwie kilkoro bohaterów książki Joanny Zaręby. 

Chorzy, dziwolągi, celebryci, ludzie unikalni. Za życia na scenie, po śmierci w kolekcjach medycznych i gabinetach osobliwości. Nieliczni pochowani dzięki uporowi bliskich, dbających aby nie doszło do kradzieży i profanacji zwłok. 

Freak shows, side shows – popularna w XIX wieku rozrywka nie tylko dla gawiedzi, także arystokratów i medyków zapewniała pracę i utrzymanie osobom, których rzadka choroba, anomalia w wyglądzie zewnętrznym, kalectwo usuwały na margines społeczeństwa. 

Nadmiar, niedobór, dziwność – oto kryteria kwalifikacyjne, do tego koniecznie niezwykły, zmyślony przez impresariów życiorys, którym epatowano w ulotkach reklamowych, scenicznych zapowiedziach. 

Przed jednoznacznym potępieniem tego typu praktyk strzeże nas jeden z bohaterów – Chłopiec Żaba, walczący z aktywistką podnoszącą kwestię wyzysku ludzi cierpiących. Otis Jordan chciał tak pracować, zarabiać na siebie, czuć się użytecznym.

Charles Broton Tripp – Bezręki Cud – optymistyczny przykład chłopca, który od dzieciństwa świadomie kierował swoim życiem i karierą. Jonathan R. Bass – Zaklęty w Kamień – najbardziej poruszający, ze względu na swoją przypadłość bohater. “Dotknięci ankylozą cierpią wskutek przemiany ich ścięgien i stawów w litą kość (…) Kiedy ich stawy całkowicie tracą ruchomość, często zamierają w dziwnych pozycjach.”

Rzecz o handlu ludźmi, rasizmie, niewolnictwie, ubezwłasnowolnieniu i – niczym w lustrzanym odbiciu – o prawach człowieka, tolerancji, różnorodności. 

“Dziwolągi” to także spory wycinek encyklopedii medycznej w zakresie rzadko występujących chorób, przerażających także w XXI wieku. 

Jednak najwięcej tu psychologii, wiedzy o ludzkiej naturze, która potrafi przybrać gorset poprawności politycznej, lecz w głębi ducha karmi się sensacją. 

Czy zatem we współczesnym świecie zachowujemy się podobnie? Oczywiście, sprytniej maskując prawdziwe motywacje. Cyrkowy namiot zastąpił ekran telewizora, komputera, a widownię kanapa w domowym zaciszu. Codzienne telewizyjne Wiadomości – przekrojowy spektakl podsycanych dziennikarską narracją nieszczęść, do tego dochodzą rozmaite reality shows. Z kolei w Internecie możemy znaleźć dosłownie wszystko.

Ludzie wystawiający się na widok publiczny – artyści, celebryci, youtuberzy. Freak lub prodigy, zupełnie jakby czas zatrzymał się w miejscu… XIX wiek wraca i pobrzmiewa wyraźnym ostrzeżeniem.

Aleksandra Buchaniec-Bartczak

Dzięki uprzejmości Wydawnictwa RM.